Hiệp định Genève về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam đã được ký, nhưng đế quốc Mỹ không chịu thi hành Hiệp định, trực tiếp can thiệp vào miền Nam Việt Nam, thiết lập thể chế chính trị thân Mỹ, áp đặt chính sách thực dân kiểu mới, xây dựng bộ máy bạo lực phản cách mạng và sử dụng bộ máy ấy để đàn áp phong trào cách mạng miền Nam.
Để tạo một lá chắn kiểm soát vùng Chiến khu Đ, ngày 23/01/1959[1], Ngô Đình Diệm ký Sắc lệnh số 25-SL cắt một phần đất của tỉnh Biên Hòa và tỉnh Thủ Dầu một để thành lập tỉnh Phước Thành. Tỉnh Phước Thành có 3 quận: Phú Giáo, Tân Uyên và Hiếu Liêm, tỉnh lỵ đặt tại thị trấn Phước Vĩnh. Cùng với Châu Thành, Bình Long, Đồng Xoài, Lộc Ninh, Phước Long tạo thành một hệ thống căn cứ điểm quân sự liên hoàn bao vây chia cắt Chiến khu Đ với Chiến khu Dương Minh Châu và Nam Tây Nguyên. Đồng thời tạo tuyến phòng thủ về hướng Đông, Đông Bắc Sài Gòn, ngăn chặn sự chi viện của hậu phương miền Bắc đối với chiến trường miền Nam. Sau khi tỉnh Phước Thành được thành lập, chính quyền Mỹ - Diệm đã điều thiếu tá Nguyễn Minh Mẫn, con nuôi của Tổng thống Ngô Đình Diệm về làm Tỉnh trưởng.
Tòa nhà Dinh Tỉnh trưởng Phước Thành được xây dựng trên phần đất có diện tích là 4.869,6m2, riêng tòa nhà là 339,2m2. Dinh tỉnh trưởng được thiết kế gồm 2 tầng chính, chất liệu bằng xi măng cốt thép kiên cố, nền lót gạch bông, mái lợp ngói, ở chính giữa ngôi nhà là 1 tháp cao, mái nhọn với diện tích 20.6m2 dùng làm lô cốt phòng thủ nhằm kiểm soát toàn bộ khu vực xung quanh Dinh Tỉnh trưởng[2].
Ảnh: Tòa nhà Dinh Tỉnh trưởng Phước Thành lúc xưa (sưu tầm)
Do không thể thực hiện được nhiệm vụ bao vây và tiến công cơ quan đầu não kháng chiến cùng các đơn vị Quân Giải phóng trong Chiến khu Đ như mục đích đề ra, chính quyền Sài Gòn buộc phải giải thể tỉnh Phước Thành theo Sắc lệnh số 131-NV[3] ngày 6/7/1965 của Thủ tướng Việt Nam Cộng hòa. Sau đó, quận Phú Giáo được sáp nhập vào tỉnh Bình Dương và Dinh Tỉnh trưởng Phước Thành được đổi tên Tòa Hành chánh quận Phú Giáo cho đến năm 1975.
Sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, tòa nhà được sử dụng làm trường học từ năm 1986 – 1997. Sau đó là trụ sở Văn phòng Huyện ủy Phú Giáo khi huyện Phú Giáo được tái thành lập năm 1999.
Ảnh: Di tích lịch sử văn hóa Dinh Tỉnh trưởng tỉnh Phước Thành
Dinh Tỉnh trưởng Phước Thành là một chứng tích chiến tranh gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử, có ý nghĩa chính trị to lớn của huyện Phú Giáo nói riêng và tỉnh Bình Dương nói chung. Ngày 09 tháng 7 năm 2004, Dinh Tỉnh trưởng Phước Thành được Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Ảnh: Dinh Tỉnh trưởng tỉnh Phước Thành được Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Nhằm thực hiện hiệu quả công tác giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ trong và ngoài tỉnh, năm 2005, được sự chỉ đạo của Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Phú Giáo, Dinh Tỉnh trưởng Phước Thành được phòng Văn hóa và Thông tin trùng tu, tôn tạo để làm Nhà truyền thống huyện Phú Giáo và hoạt động cho đến hiện nay.
[1] Dẫn theo: 1. Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Phú Giáo (2010). Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Giáo (1930-2005), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội; 2. PGS.TS. Hồ Sơn Đài (2021), “Chiến thắng Phước Thành 60 năm nhìn lại”, Thông tin Hội khoa học lịch sử tỉnh Bình Dương 9/12/2021.
[2] Dẫn theo: Bảo tàng tỉnh Bình Dương, Lý lịch di tích Dinh tỉnh trưởng tỉnh Phước Thành.
[3] Dẫn theo: 1. Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Phú Giáo (2010). Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Giáo (1930-2005), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội; 2. TS. Tôn Phương Du, ThS Trần Thị Quỳnh Nghi, “Sự kiện chiến thắng Phước Thành trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước”, Tạp chí Lịch sử Đảng 5-2018.
Lý Vinh